?ศิริราช? เจ๋ง! พบการแยกสเต็มเซลล์บริสุทธิ์จากน้ำคร่ำได้ครั้งแรกของโลก

18 ต.ค.55 นพ.อุดม คชินทร คณบดีคณะแพทย์ศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล พร้อมด้วย ศ.คลินิก นพ.ชาญชัย วันทนาศิริ หัวหน้าภาควิชาสูติศาสตร์-นรีเวชวิทยา รศ.นพ.สุภักดี จุลวิจิตรพงษ์ หัวหน้าหน่วยวิจัยและพัฒนาเซลล์ต้นกำเนิดเพื่อการรักษาทางการแพทย์ ดร.ทัศนีย์ เพิ่มไทย หัวหน้าโครงการวิจัยวิจัยเซลล์ต้นกำเนิด ผู้คิดค้นผลงานวิธีการแยกสเต็มเซลล์บริสุทธิจากน้ำคร่ำ และรศ.นพ.ปรีชา สุนทรานันท์ รองคณบดีฝ่ายสื่อสารองค์กรและกิจกรรมเพื่อสังคม ร่วมกันแถลงข่าว "ครั้งแรกของโลก ศิริราชคิดค้นการแยกสเต็มเซลล์บริสุทธิ์จากน้ำคร่ำ เพื่อใช้รักษาโรคในอนาคต"

ศ.คลินิก นพ.อุดม กล่าวว่า การแยกสเต็มเซลล์จากน้ำคร่ำนั้นมีการคิดค้นมานานแล้วจากหลายประเทศ แต่ยังไม่มีความบริสุทธิ์ หากนำไปใช้จำก่อให้เกิดสิ่งแปลกปลอมขึ้นในร่างกาย แต่วิธีการที่โรงพยาบาลศิริราช ม.มหิดล คิดค้นและทำการแยกสเต็มเซลล์จากน้ำคร่ำจะมีความบริสุทธิ์ เหมาะแก่การนำไปใช้รักษาคนไข้ในอนาคต จึงกล้าพูดได้ว่านี่เป็นครั้งแรกของโลก ทั้งนี้ในทางทฤษฎีแล้วสามารถนำไปใช้รักษาได้ทุกโรค เพราะสเต็มเซลล์นี้เป็นของคน ถือเป็นความหวังที่ใกล้ความจริงมาก เพียงแต่ต้องมีการทดสอบประสิทธิภาพ คาดว่าไม่นานน่าจะเห็นผลการทดลองอย่างจริงจัง

ศ.คลินิก นพ.ชาญชัย วันทนาศิริ หัวหน้าภาควิชาสูติศาสตร์-นรีเวชวิทยา กล่าวว่า การใช้สเต็มเซลล์บำบัด (Stem Cell Therapy) เป็นทางเลือกในการรักษาโรคในอนาคต แต่สเต็มเซลล์ที่สามารถหาได้จากร่างกายปกติมีข้อจำกัด เนื่องจากไม่สามารถนำเนื้อเยื่อจากอวัยวะปกติออกมาในปริมาณมากเพื่อแยกเก็บสเต็มเซลล์ได้ ทำให้ได้สเต็มเซลล์ในปริมาณน้อย ไม่พอใช้วิเคราะห์ วิจัย และรักษา ทั้งนี้ ภาควิชาสูติศาสตร์ฯ ซึ่งให้บริการด้านสูติกรรมการคลอดบุตรอยู่เป็นปกติ และมีการทิ้งเนื้อเยื่อหลังการคลอด เช่น สายสะดือ รก เป็นจำนวนมาก ทั้งยังมีรายงานทางวิชาการว่าอวัยวะเหล่านี้มีสเต็มเซลล์อยู่ด้วย จึงสนับสนุนให้มีหน่วยงานเฉพาะที่จะทำหน้าที่พัฒนาและวิจัยด้านสเต็มเซลล์ในเนื้อเยื่อและอวัยวะต่างๆ ที่จัดหาได้จากการบริการสูติกรรม เพื่อจะได้เป็นประโยชน์ในการรักษาทางการแพทย์ต่อไป

รศ.นพ.สุภักดี กล่าวว่า กล่าวว่า สเต็มเซลล์ที่ได้จากตัวอ่อนมนุษย์นั้นมีศักยภาพในการพัฒนาไปเป็นเซลล์อวัยวะของมนุษย์มากที่สุด แต่จะมีปัญหาเมื่อปลูกถ่ายในคนแล้วจะก่อให้เกิดเนื้องอกได้ อีกทั้งยังมีมีปัญหาด้านจริยธรรม เพราะการนำมาใช้ต้องทำลายตัวอ่อน ส่วนสเต็มเซลล์ที่ได้จากอวัยวะส่วนอื่นๆ ของร่างกายนั้นจะมีปริมาณต่ำและไม่เพียงพอต่อการรักษา ในขณะที่สเต็มเซลล์ที่ได้จากน้ำคร่ำถือว่ามีความบริสุทธิ์ เหมาะแก่การศึกษาเพื่อปลูกถ่ายให้กับผู้ป่วย โดยศิริราชมีแนวคิดใช้เพื่อการรักษาหลายๆโรค แต่ขณะนี้เริ่มต้นคิดค้นเพื่อการรักษาโรคข้อเข่าเสื่อม โดยทดการปลูกถ่ายสเต็มเซลล์ในกระต่ายที่เป็นโรคดังกล่าวเพื่อดูประสิทธิภาพ ซึ่งหากได้ผลดีจะทำการทดลองในคนต่อไป คาดว่าภายใน 1 ปีน่าจะเห็นผลการทดลองในสัตว์ แต่เราไม่สามารถคาดเดาผลการทดลองได้ 100%
โดยทั่วไปสเต็มเซลล์สามารถแบ่งตามแหล่งที่มาและคุณสมบัติออกเป็น 2 ชนิด คือ 1.สเต็มเซลล์ที่สร้างจากตัวอ่อนที่เป็นเอมบริโอ เรียกว่า สเต็มเซลล์จากตัวอ่อน ซึ่งเป็นสเต็มเซลล์ที่มีการแบ่งตัวได้ดีอย่างไม่จำกัด และสามารถเปลี่ยนแปลงเป็นเซลล์ร่างกายได้แทบทุกชนิด แต่มีข้อเสีย คือ มีความเสี่ยงที่สามารถก่อให้เกิดก้อนเนื้องอกในร่างกายได้ภายหลังรับการปลูกถ่ายและยังมีข้อโต้แย้งทางจริยธรรมของการใช้ตัวอ่อนเพื่อสร้างสเต็มเซลล์ชนิดนี้ และ 2.สเต็มเซลล์ที่พบอยู่ตามอวัยวะต่างๆ ในร่างกาย เรียกว่า สเต็มเซลล์ตัวเต็มวัย ซึ่งส่วนใหญ่มีลักษณะที่เป็นสเต็มเซลล์ชนิดที่เรียกว่า ?มีเซนไคม์?

?สเต็มเซลล์ชนิดมีเซนไคม์เป็นสเต็มเซลล์ชนิดที่เหมาะสมใช้สำหรับปลูกถ่ายในผู้ป่วยเพื่อรักษา เพราะสเต็มเซลล์ชนิดนี้มีศักยภาพดีและไม่ก่อให้เกิดก้อนเนื้องอกในร่างกายภายหลังได้รับการปลูกถ่าย แต่ข้อจำกัดคือ สเต็มเซลล์มีเซนไคม์ที่ได้จากอวัยวะต่างๆ ของร่างกายที่โตเต็มวัยแล้วนั้นมีปริมาณน้อยและมีศักยภาพการแบ่งตัวเพิ่มจำนวนได้ช้าและน้อยกว่าสเต็มเซลล์จากตัวอ่อน ทั้งยังถูกเหนี่ยวนำเป็นเซลล์ร่างกายได้น้อยชนิดกว่า แต่เมื่อปี 2547 มีรายงานการค้นพบสเต็มเซลล์ชนิดมีเซนไคม์ในน้ำคร่ำระหว่างที่มารดามีอายุครรภ์เพียง 3-4 เดือน ซึ่งในช่วงเวลานั้นในน้ำคร่ำจะประกอบไปด้วยเซลล์จำนวนมากที่มาจากตัวทารกในครรภ์เอง หรือเยื่อหุ้มรก ทำให้สเต็มเซลล์ที่ได้จากน้ำคร่ำนั้นมีความอ่อนวัยกว่าและมีศักยภาพที่ดีกว่าสเต็มเซลล์ตัวเต็มวัย? รศ.นพ.สุภักดี กล่าว

ก่อนหน้านี้มีหลายประเทศที่ทำการแยกสเต็มเซลล์ได้แต่ยังไม่มีที่ใดที่แยกได้อย่างบริสุทธ์เพราะส่วนใหญ่จะใช่วิธีการแยกด้วยสนามแม่เหล็ก และวิธีทำให้เซลล์ติดสารรังสี ทำให้เซลล์มีการติดเม็ดแม่เหล็กและสารเคมี แต่วิธีใหม่ไม่ต้องใช้เคมีและเครื่องมือ โดยเราจะใช้น้ำคร่ำที่เก็บจากหญิงตั้งครรภ์ อายุ 35 ปี ที่มีอายุครรภ์ 4 เดือน เนื่องจากกลุ่มคนเหล่านี้ต้องมาเจาะน้ำคร่ำเพื่อตรวจหาความผิดปกติของโครโมโซมอยู่แล้ว ซึ่งผู้ป่วยก็ให้ความยินยอมให้ได้ทำการศึกษา ส่วนในผู้ที่มีอายุครรภ์ต่ำกว่า 4 เดือนก็สามารถทำได้ เพราะจากการศึกษาพบว่ายิ่งอายุครรภ์น้อยยิ่งมีปริมาณสเต็มเซลล์สูง แต่เนื่องจากช่วงเวลานั้นน้ำคร่ำมีปริมาณน้อย การเจาะเอาน้ำคร่ำออกมาจะเป็นอันตราย

?เราจะใช้นำน้ำคร่ำมาไว้ในจานทดลองแล้วสังเกตเซลล์ที่ตกตะกอนลงก้นจานก่อน จะถือเป็นเซลล์ต้นกำเนิดที่แข็งแรงที่สุด แล้วค่อยแยกเซลล์ดังกล่าวมาเลี้ยงในอาหารเซลล์ ซึ่งพบว่ามีการแบ่งตัวของเซลล์ที่ดีและต่อเนื่อง? รศ.นพ.สุภักดี กล่าว และว่า ทางศิริราชมีแนวคิดจัดตั้งธนาคารสเต็มเซลล์จากเนื้อเยื่อต่างๆ ที่ได้มาจากครรภ์ เช่น น้ำคร่ำ รก และสายสะดือ เนื่องจากเนื้อเยื่อเหล่านี้เป็นแหล่งที่มีสเต็มเซลล์ที่มีศักยภาพสูง การมีธนาคารเก็บไว้จะทำให้ประเทศไทยมีแหล่งสำรองสเต็มเซลล์ไว้ใช้สำหรับการวิจัย และรักษาให้กับผู้ป่วยได้ในอนาคต

ด้าน ดร.ทัศนีย์ กล่าวว่า ในน้ำคร่ำจะมีศักยภาพที่อยู่กึ่งกลางระหว่างสเต็มเซลล์ของตัวอ่อน กับของตัวเต็มวัย ทำให้มีคุณสมบัติเป็นเคนไซม์เหมือนสเต็มเซลล์ตัวเต็มวัย และมีความพิเศษของสเต็มเซลล์จากตัวอ่อนตัวอ่อนอยู่ด้วย จึงสามารถเปลี่ยนเป็นเซลล์ร่างกายได้หลายชนิด โดยไม่ก่อให้เกิดก้อนเนื้องอก และไม่มีปัญหาทางด้านจริยธรรม แต่ปัญหาคือสเต็มเซลล์ในน้ำคร่ำจะมีอัตราส่วน 0.1 % เท่านั้น จึงมีการคิดค้นเพื่อแยกสเต็มเซลล์บริสุทธิออกมาซึ่งขั้นตอนนี้จะใช้ระยะเวลาเพียง 3 วัน และเพาะเลี่ยงเพื่อให้เกิดการแบบ่งเซลล์เพิ่มเติมโดยพบว่าภายใน 2 สัปดาห์มีการแบ่งเซลล์ได้ถึงแสนล้านเซลล์ ในขณะที่วิธีการเดิมต้องใช้เวลาประมาณ 2 เดือน

?หลังพบการแยกสเต็มเซลล์บริสุทธิ์ได้แล้ว ต่อไปจะหาวิธีเลี้ยงให้บริสุทธิ์ปราศจากโปรตีนสัตว์ เพื่อแก้ปัญหาการปฏิเสธเซลล์ที่พบบ่อยครั้งในปัจจุบัน เนื่องจากอาหารเลี้ยงเซลล์ที่ใช้กันอยู่ทั่วโลกนำมาจากเลือดลูกวัวในท้องแม่วัว ทำให้มีโปรตีนสัตว์เกาะที่ผนังเซลล์ ซึ่งร่างกายมนุษย์ไม่รับโปรตีนสัตว์ดังกล่าว จึงได้ทดลองใช้เลือดเหลือทิ้งที่ได้จากรกในหญิงหลังคลอดมาใช้ พบว่าได้ผลเป็นอย่างดี เตรียมขยายการทดลองต่อไป? ดร.ทัศนีย์ กล่าว

ศ.คลินิก นพ.ชาญชัย กล่าวว่า ผลงานการคิดค้นของ ดร.ทัสนีย์ ได้รับการยอมรับให้ตีพิมพ์ในวารสารระดับนานาชาติ และได้จดสิทธิบัตรในนามม.มหิดล รวมถึงได้รับรางวัลผลงานการประดิษฐ์คิดค้นจากสำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ในปี 2555 และได้รับการคัดเลือกให้เป็นตัวแทนของประเทศไทยไปแสดงและนำเสนอผลงานในเวทีแสดงผลงานประดิษฐ์คิดค้นนานาชาติ ที่กรุงโซล ประเทศเกาหลีใต้ ในช่วงปลายเดือน พ.ย.นี้